In het begin van de jaren 30 van de vorige eeuw bestelde de NMBS nieuwe rijtuigen ter vervanging van de houten rijtuigen die op de omnibus verbindingen werden ingezet. In 1935 leverden Ateliers de la Dyle te Leuven en les Ateliers Métallurgiques te Nijvel elk 3 prototypes. In 1937 werden de rijtuigen besteld bij verschillende constructeurs op basis van het prototype de les Ateliers de la Dyle.
De wagenkast was volledig uit metaal en de deuren werden pneumatisch bediend, wat voor die tijd zeer revolutionair was. Erg comfortabel waren deze rijtuigen evenwel niet. De vering was hard en zowel de thermische als de geluidsisolatie liet veel te wensen over, vooral op de platformen voor in- en uitstappen. Bovendien waren zowel de binnen- als buitendeuren erg luidruchtig, voldeed de verlichting amper en konden de vensters moeilijk geopend en gesloten worden.
Tijdens de 2de wereldoorlog werden heel wat rijtuigen vernield. Een aantal werd hersteld.
Voor de invoering van trek-duw treinen werden verschillende M1 rijtuigen (type BD) voorzien van een stuurstand.
Met de komst van de M4 rijtuigen in 1980 werden de M1 rijtuigen systematisch buiten dienst gesteld. De stuurstandrijtuigen bleven het langst in dienst en werden soms ingezet met M2 rijtuigen. De laatste wagens werden buiten dienst gesteld in 1986.
Sommige museumverenigingen hebben één of meer M1 rijuigen gered van de sloop. Ze verkeren niet altijd in goede toestand. Onderstaande foto's zijn van de M1 rijtuigen bewaard door vereniging Stoomtrein Dendermonde Puurs.
OVB heeft deze rijtuigen uitgebracht. Je kan ze kant en klaar kopen of in bouwpakket. Uiteraard is de prijs een stuk interessanter wanneer je ze in de vorm van een bouwpakket koopt. Via de website van Treinshop Olaerts heb ik deze rijtuigen besteld. Bedoeling was dat ze werden afgeleverd op de ruilbeurs in Merksem, maar blijkbaar was er iets misgegaan. Geen probleem, enkele dagen later werden de bestelde rijtuigen afgeleverd met een postpakket.
Door tijdsgebrek en plaatsgebrek werden de rijtuigen netjes opgeborgen. Meer dan 2 jaar later, eind 2010 ben ik begonnen met het samenbouwen van de rijtuigen.
De handleiding is vrij summier. In 13 puntjes wordt uitgelegd wat de verschillende stappen zijn voor het samenbouwen van de rijtuigen. Maar geen nood (dacht ik) : in Modelspoormagazine nr 64 heeft ook een artikel gestaan over het bouwen van deze rijtuigen. Wanneer ik het artikel erbij nam merkte ik dat er niet veel meer informatie instond dan in de handleiding. De 13 puntjes waren netjes hernomen met als enige verschil dat er bij elke bouwstap een foto was geplaatst.
Enfin, alle beetjes helpen en bij het samenvoegen van de verschillende onderdelen blijkt dat het helemaal geen moeilijke bouwpakketten zijn. Toch wil ik mijn persoonlijke ervaringen aan de hand van tekst en foto's hier weergeven.
Ik heb alles gelijmd met UHU Plastic lijm met behulp van een penseeltje.
Het spreekt voor zich dat alle onderdelen worden ontdaan van bramen voor ze gemonteerd worden. Dat is niet altijd even gemakkelijk. Het plastic is vrij zacht, wat als enorm voordeel heeft dat je vrij veel druk op het onderdeel kan zetten zonder dat het breekt, maar tegelijk zijn bramen niet zo gemakkelijk te verwijderen: je moet ze wegsnijden, terwijl bij hardere plastic je ze kan wegkrassen of vijlen.
In eerste instantie wordt de montage van het 2de klasse en het gemengd 1e / 2e klasse rijtuig besproken. Het Rode Kruis rijtuig is hetzelfde als een 2de klasse rijtuig. De montage van het stuurstandrijtuig wijkt een beetje af, aan de stuurstand zelf zijn een aantal bijkomende onderdelen die je moet monteren. Het rijtuig dat ik heb aangeschaft is zonder functionele front- en sluitverlichting. Het rijtuig 2de klasse met bagageafdeling heb ik niet en daarover kan ik dan ook niets specifieks vermelden, maar ik veronderstel dat er enkel afwijkingen zijn bij de indeling van het interieur en de raampartijen.
De "bouwdoos" bestaat uit : het dak, het onderstel, het interieur en de kast van de wagon.
De kast is reeds geschilderd in de juiste kleur en voorzien van opschriften. Dat is op zich prima. Alleen moet je nu wel opletten dat je nergens schade toebrengt.
Wanneer je de binneninrichting wil schilderen is dat nu het juiste ogenblik: de banken in 2de klasse waren van vernist hout en mogen een blinkende geelachtige tint krijgen, de zetels in 1e klasse waren donkergroen in de niet rokers-afdeling en bordeaux-rood in de rokers afdeling. De vloer was (vuil-)grijs.
Ik heb er voor gekozen om het interieur (voorlopig) niet te schilderen. Wel heb ik de handgrepen zilverkleurig geschilderd. Zo waren ze ook in werkelijkheid (en niet zwart zoals het onderdeel aan de gietboom). Ook het toiletraampje kan je nu best een likje (witte) verf geven.
|
|
|
Allereerst denk ik dat het nuttig is om de verschillende onderdelen aan de gietbomen te identificeren. In de bijgeleverde handleiding gebeurt dat niet en de onderdelen zijn niet genummerd. Gelukkig zijn er niet te veel onderdelen die moeten gemonteerd worden. Opgelet aan de gietboom bij het stuurstandrijtuig zitten extra onderdelen.
|
|
Het dak
|
|
Als eerste worden de ventilatoren op het dak gemonteerd. Deze staan dwars op het dak. In de meeste gevallen passen ze goed in de gaatjes die in het dak zitten. Bij sommige ventilatoren is het gat een beetje ruim zodat ze er steeds uitvallen wanneer je het dak omdraait om ze aan de binnenkant vast te zetten met een druppeltje lijm.
|
|
|
In de handleiding wordt er voor gewaarschuwd dat de dakventilatoren boven de toiletten andere zijn dan deze boven de rest van het rijtuig. Het is een beetje verwarrend omdat er 12 ventilatoren aan de gietboom zitten en je hebt er voor het 2de klasse rijtuig slechts 10 nodig, voor het gemengd rijtuig (1e/2e klasse) slechts 9.
Op de zeldzame foto's die je op het internet vind is niet goed uit te maken welke ventilatoren het moeten zijn. Ik heb er voor gekozen om de ventilatoren te gebruiken die op de bouwbeschrijving staan getekend.
|
|
Het onderstel
|
|
Vervolgens heb ik de draaistellen op hun plaats geklikt. In de handleiding wordt er voor gewaarschuwd dat de pen niet in het midden staat en dat je dus op de oriëntatie moet letten bij de montage. Dat klopt, maar zolang de kast niet op het onderstel zit en de trappen dus niet in de weg zitten kan je de draaistellen zonder problemen nog 180° draaien.
|
|
Nadat de draaistellen erin zitten kan je gemakkelijk de dissel voor de koppeling op zijn plaats steken en het veertje bevestigen. Hiervoor gebruik je best een pincet. Ik heb het veertje eerst aan het haakje het dichtst bij het gat van het draaistel gedaan en dan aan het haakje op het stuk van de kortkoppeling. Een beetje geduld is nodig. Meestal lukt dat niet van de eerste keer. Hou het veertje aan een kant goed vast zodat het niet wegschiet wanneer je het aan de andere kant loslaat.
Als de veertjes aan beide kanten op hun plaats zitten dan kan je de wielassen in de draaistellen steken en is het onderstel voorlopig klaar.
|
|
Het interieur
|
|
Aan het interieur is niet veel werk. Aan de balkons moeten de scheidingswanden worden geplaatst. Let op: bij de 2de klasse staat de deur niet in het midden. Zorg er voor dat je het onderdeel juist plaatst. Bij de 1e klasse afdeling staat de deur wel in het midden
|
|
|
|
Het onderdeel dat op de kopeinden moet geplaatst worden, en de plaats van het toilet moet aangeven, moet worden geplooid. De onderzijde van het onderdeel is voorzien van paspennetjes die in de bodemplaat passen. Er is ook een dwarsstukje dat met paspennetjes in het geplooide onderdeel past, tenminste toch bij één van de onderdelen. Bij het deel voor het andere kopeinde moet je de paspennetjes gewoon verwijderen en beide onderdelen met elkaar verlijmen.
Wanneer je de moeite wil doen om het interieur beter te detailleren is hier nog wat werk weggelegd, want in tegenstelling tot de scheidingwanden aan de balkons is er bij het onderdeel voor de kopwanden geen gravure dat de deur tot de rijtuigovergang moet voorstellen.
|
|
De rijtuigkast
|
Nu komt de rijtuigkast aan de beurt. Om de verschillende onderdelen gemakkelijk te kunnen monteren moet je de gaatjes uitruimen met een handboortje van 1,1 mm. Doe je dat niet dan kan je duwen en blijven duwen op de onderdelen: ze passen niet.
Opgelet: de gaatjes waarin de balgen en de onderste treden worden gemonteerd mag je NIET uitboren.
|
|
|
Als eerste heb ik de handgrepen aan de instapdeuren geplaatst. Hierbij moet je letten op de oriëntatie van de handgreep. Hopelijk is het op de foto voldoende duidelijk. Wanneer je de handgrepen te ver doorsteekt duw je ze aan de binnenkant van de kast met de punt van een hobbymes gewoon terug tot ze mooi gelijk zitten met de kast. Dan worden ze vastgezet met een druppeltje lijm aan de binnenkant van de kast.
|
|
|
Vervolgens komen de handgrepen aan de overgangsbalgen aan de beurt samen met de rails waaraan de balgen zijn opgehangen. Let op de oriëntatie van de beide onderdelen.
|
|
|
Dan kan je de voetplaat plaatsen. Die hoef je niet vast te lijmen zodat de voetplat op en neer kan worden geklapt.
|
|
|
De voetplaat wordt op zijn plaats gehouden door de vouwbalg zelf. De pennetjes aan de vouwbalg worden in de voorziene gaatjes gestoken en dan duw je de vouwbalk zachtjes op zijn plaats tot het geheel een zacht klik geeft.
|
|
|
Vervolgens komt de kabelaansluiting aan de beurt. Die zit slechts aan één zijde van de wagon.
|
|
|
Voor de montage van de houders voor lantaarns of borden op elke hoek van het rijtuig moet het gat met een klein vierkant vijltje groter én vierkant worden gemaakt. Je moet een beetje opletten dat je het gat niet te groot vijlt. Regelmatig passen is de boodschap.
|
|
|
Nadat deze onderdelen zijn bevestigd is de buitenkant van de kast klaar, en kunnen de ramen aan de binnenzijde gemonteerd worden.
|
|
|
Als eerste komen de ramen in de kopwanden aan de beurt. Let op dat het raam voor het toilet aan de binnenzijde wit wordt geschilderd. Ik heb hiervoor matwitte verf van Humbrol gebruikt (nr. 34). Ik heb de beide zijraampjes wit geschilderd. Op foto's die ik heb bekeken was dat in het echt ook zo. De vensters in de kopwanden worden vastgezet met een beetje lijm.
|
|
|
Dan kan je de vensters in de zijwanden monteren. Let op: de beide zijwanden zijn niet gelijk. Aan de kant waar de toiletten zitten zijn de raampjes aan de kopkanten kleiner.
|
|
|
Om deze ramen te monteren heb je helemaal geen lijm nodig. In de bovenrand van de rijtuigkast zit een gleuf waarin de bovenkant van het raam past. Wanneer je de raam goed in de gleuf steekt dan kan je de vensters één voor één goed aandrukken en klikken ze vast in de kast van de wagon. Je hoeft niet te hard te drukken. Wanneer je het raam niet goed op zijn plaats kan drukken wil dat hoogst waarschijnlijk zeggen dat de bovenkant niet goed in de gleuf zit.
|
|
Montage
|
|
Nu zijn alle delen klaar om te monteren.
Als eerste wordt het interieur in de kast geschoven en goed aangedrukt tot het de bovenkant raakt. Vervolgens wordt het onderstel op zijn plaats geschoven. Let nu op de draaistellen dat die juist zitten en ook op de oriëntatie van het onderstel. Aan het onderstel zijn kasten gegoten die niet symmetrisch zitten. In de handleiding staat niet aangegeven aan welke kant die kasten dan wel zitten. Uit foto's heb ik kunnen afleiden dat zij aan de kant zitten van de grote ramen op de uiteinden.
|
|
|
Een beetje vreemd is dat het onderstel niet symmetrisch is en er aan één kant aan het balkon een gat blijft. Tenzij ik iets fout heb gedaan, of iets over het hoofd heb gezien sluit het onderstel niet overal even goed aan op de kast. Er zijn wel lipjes die verondersteld worden te passen in de gaatjes van het onderstel, maar je kan ze niet vastklikken zodat op sommige plaatsen er een spleet blijft. Je kan de wagenkast op het onderstel vastlijmen, maar dan kan je later niet meer aan het interieur. Zet je de wagon op zijn wielen dan merk je echter niets van de spleten.
|
|
|
En dan kan je het dak op zijn plaats klikken. Ook hier blijft een spleet op de kopzijden van het rijtuig. Die spleet valt erg op wanneer je er een foto van trekt, veel minder wanneer je de wagon op 50 cm afstand bekijkt wanneer hij op de baan staat.
|
|
|
Tenslotte worden de buffers gemonteerd. Let op: deze zijn niet symmetrisch. De langste zijde is de bovenkant.
|
|
|
Als allerlaatste komen de treden aan de balkons aan de beurt. Die hoef je niet vast te lijmen maar druk je met de pennetjes in de gaatjes totdat ze vast zitten.
|
|
|
Et voilą : het rijtuig is klaar. Al bij al is het niet zo moeilijk om deze rijtuigen te monteren. Het eerste rijtuig duurt het langst: een namiddag en een avond (samen zo'n 6 uurtjes werk). Daarna gaat het veel vlotter. De andere drie rijtuigen heb ik in dezelfde tijd als het eerste gemonteerd.
|
|
Het stuurstandrijtuig
|
Het stuurstandrijtuig kan je niet als bouwdoos kopen. Waarom is mij een raadsel, want als je het model koopt zijn alleen volgende bewerkingen uitgevoerd:
- de ramen zijn gemonteerd
- de scheidingwanden van het interieur zijn gemonteerd
- de draaistellen zijn in het onderstel geklikt
- het dak, de wagenkast, het interieur en het onderstel zijn in elkaar gezet.
Alle overige onderdelen moet je zelf nog monteren. Tenzij ik een verkeerd (lees niet gemonteerd) model heb toegestuurd gekregen want bij het rijtuig ontbrak wel het zakje met de onderdelen. Dat laatste werd wel heel snel rechtgezet na een mailtje aan treinshop Olaerts.
Je moet de wagon volledig demonteren om de details te kunnen aanbrengen. Het meest tricky zijn de ruitjes in de kopwanden, maar die zijn gelukkig met slechts een heel klein druppeltje lijm vastgezet.
|
|
|
Aan de gietboom zitten voor het detailleren van de stuurstand andere onderdelen dan bij de andere rijtuigen.
|
|
|
Aan het onderstel hoeft niks meer te gebeuren, alleen de wielassen moeten nog op hun plaats worden geklikt.
Aan het interieur moet ook niks meer gebeuren, de tussenschotten waren reeds op hun plaats gelijmd.
Op het dak moeten de dakventilatoren worden aangebracht, net zoals bij de gewone rijtuigen (er zijn alleen minder ventilatoren en slechts één ventilator boven het toilet)
Het monteren van de onderdelen op de kopzijde van de het rijtuig met de balg is ook identiek aan de montage bij een gewoon rijtuig, alsook het aanbrengen van de handgrepen aan de instapdeuren.
|
|
|
Aan de stuurstandzijde moeten volgende onderdelen worden geplaatst:
- de ruitenwissers
- handgrepen onder de ramen op de kopzijde
- treden onder de lichten.
Ook aan deze kant worden 2 lantaarnhouders gemonteerd, waarvoor het gat met een klein vierkant vijltje moet worden uitgeruimd.
|
|
|
Vervolgens worden de raampartijen op dezelfde wijze als bij gewone rijtuigen aangebracht en kunnen de verschillende delen: dak, interieur, wagenkast en onderstel gemonteerd worden.
|
|
Dan komt er nog een onderdeel met opstaptreden dat onder de wagenkast wordt aangebracht.
Opgepast: je moet dat stukje vastzetten met lijm, maar dat betekent ook dat je de wagen niet meer kan demonteren wanneer je er later voor zou kiezen om werkende front- en sluitverlichting of interieurverlichting aan te brengen of je het interieur alsnog een kleurtje wil geven.
|
|
|
Voor de verdere afwerking moeten de buffers nog worden aangebracht. Let hier op de juiste positionering (de juiste stand van de buffers heb ik teruggevonden op volgende foto: [link]
|
|
|
En tot slot kan je aan deze kant ook nog de imitatie schroefkoppeling en de remslangen aanbrengen en het model is helemaal klaar.
|
|
